In 1945 lag het elegante stationsgebied volledig in puin. De helling werd uitgegraven en het altijd al te krappe westelijke deel onteigend. Daar kwam stationsplein-west. De huizen aan de Betuwestraat verloren een flink stuk van hun tuin. Dankzij architecten als Auguste Perret werd betonbouw populair. Op zijn vormgeving in dit grijze materiaal baseerde architect Schelling zijn station , dat in 1954 gereed kwam.

Het eerste station werd al snel te klein. Rond 1870 werd een nieuw station gebouwd. Een charmant breed gebouw in de stijl van het Neo-Romaans. Het Gelders Archief puilt uit van foto's van dit zeer fotogenieke gebouw. Hier een kleine selectie. De omgeving vulde zich met stijlvolle hotels, maar de ruimte was beperkt, vooral aan de westzijde. Van de Utrechtseweg liep de weg omhoog naar dit tweede station. Na de tweede wereldoorlog werd het stationsgebied helemaal uitgegraven.

We zijn aangekomen in het stationsgebied. Een van de meest veranderde plekken in de stad. In 1845 kwam de trein door een diep ravijn naar Arnhem. Bij de Bovenbergstraat even gelijkvloers en oostwaarts door het laagste stuk van Arnhem, het door de ijstijden uitgesleten smeltwaterdal. Na 1870 Vanaf de Zypsepoort op een dijklichaam de stad uit. Weg was het uitzicht op Park Sonsbeek! Meneer Hiddingh moest een stuk van zijn mini-landgoed afstaan en verloor een paar jaar later zijn

De film kwam rond 1900 op gang en de rijken wilden daarvoor natuurlijk een filmtheater. Pathé Paris liet Luxor bouwen in 1915. Precies 100 jaar later liet dezelfde firma daarachter de grote Pathé-bioscoop verrijzen. In Luxor konden de welgestelde heren doorgaan met sigaren roken. Om te voorkomen dat de dichte rook het zicht op het scherm zou vertroebelen was er een vroege vorm van luchtverversing aangelegd, die tevens als verwarming kon dienen.

Open Monumentendagen 13 en 14 sept. Ik geef gratis rondleidngen op Electricity Campus op Arnhems Buiten. Deze wandeling heb ik zelf...

Een heel markant punt als je je uit de stad richting Arnhem Centraal begeeft. Ooit zat daar stalhouder Riemer, later een Benz-garage en nu een uitzendbureau. Waar nu Luxor zit was ooit het woonhuis van de Riemers. De fraaie bioscoop van architect Diehl kwam in 1915. Van binnen en buiten is het in de jaren '50 een beetje bedorven. Maar recent voor een fors bedrag geheel in oude luister hersteld.

Hier 7 glas-in-lood-ramen uit de Kleine Eusebius. De maker is Joop Janssen. De middelste hangt inmiddels in de Anna kapel van de Grote Eusebius.

Aan dat Nieuwe Plein werd in 1863 de Kleine Eusebiuskerk gebouwd in de stijl van de Neo-Gotiek. Zoals je linksboven en linksmidden kunt zien was dat toen een mooie, verstilde plek. Foto rechts laat zien dat daar helaas geen spaan meer van over is. De kerk werd in 1990 gesloopt. Officiële lezing: de kerk zou bouwvallig zijn. De werkelijke reden was een hele andere.

Het Nieuwe Plein, ontstaan in 1865. Linksboven zie je de "Dundashuizen". Net als de Fomberghuizen gebouwd op de fundamenten van de verdwenen stadsmuur. Het gebouw rechtsboven op de rechterfoto is het armenwees huis uit 1857. Daar ongeveer zit nu de oprit van de Mandelabrug. Op de foto rechtsonder het oude, verdwenen Haarhuis.

Ook aan het Willemsplein: de huidige ING-bank. Een prachtig en indrukwekkend ontwerp van het Arnhemse architectenduo Van Gendt en Nieraad in de stijl van de Neo-Barok voor sociëteit Concordia uit 1883. Zij gebruikten de bovenverdieping. Hr. Petri had een horeca-gelegenheid op de begane grond. Later Riche Nationaal. Merk op dat de middelste twee penanten rond 1900 zijn weggenomen, zodat het restaurant grotere ramen kon plaatsen. interieurspecialisten van de ING de middeleeuwse

Tja, ik ben wel jarig vandaag, maar de geschiedenis van Arnhem moet doorgaan! Ook op het Willemsplein: de Fromberghuizen uit 1853. Toen de stadsmuren gesloopt waren zag je de sloppen, die erachter verborgen waren. Dat was niet goed voor het imago van de "Stad Der Welgestelden". Architect Fromberg realiseerde 7 woningen in een strenge Neo-Classicistische stijl. Ooit symmetrisch en voorzien van 3 loggia's. Als je goed kijkt, zie je op de foto uit 1865 dat de middelste voorzien

Willemsplein vervolg: de Zypsepoort. Ooit de "Drie Poorten",daarna één boog, en nu twee. De eerste is heerlijk 19e eeuws. De tweede vind ik de meest elegante. De laatste vind ik wat lomp. Onmiskenbaar de vormgeving van Ben van Berkel, die een fraai Arnhem Centraal heeft ontworpen. Maar dit is vooral een hoop beton. Dat ijzerwerk, dat eromheen krult, schijnt kunst te zijn. Het geheel is voor mijn gevoel niet af. Maar afijn, je kunt er wel onderdoor!

Het Willemsplein tussen 1883 en 2023 met restaurant Royal (W.Diehl.1925, vernield in 1944) en de HBS (gebouwd in 1866, gesloopt in 1958) De onderste drie foto's heb ik gemaakt vanaf de bovenste verdieping van het Vesta-gebouw.

Nog een keer Vesta. In de dakruiter zitten twee wijzerplaten. Architect Diehl vond het, mede in het kader van de symmetrie, wel goed dat ook de voorbijrijdende treinreizigers konden zien hoe laat het was! Het spoor loopt oostwaarts pal achter Vesta langs. In de dakruiter zit het uurwerk, dat met een lange stang beide wijzerplaten aanstuurt. De maker is Royal Eijsbouts uit Asten. Zij hebben wereldwijd hun prachtige klokken en uurwerken geplaatst. Verder nog wat interieur en r

Verder met de stadswandeling: het Willemsplein. Na het slopen van de stadsmuren is dit plein langzaam maar zeker ontstaan. Het indrukwekkendste gebouw aan het plein is Vesta. Het laatste ontwerp van architect Willem Diehl uit 1930 voor verzekeringsmaatschappij Victoria Vesta. Alles aan dit gebouw is indrukwekkend. Zowel binnen als buiten. Recent heeft de eigenaar de prachtige goudkleurige keramische letters weer zichtbaar gemaakt. Dat was tijdens de laatste schilderbeurt.

En dan het het huidige Gele Rijdersplein. Ik heb het altijd een wat onbestemde plek gevonden. Een plek waar iets ontbreekt. Na Wo2 zou daar het winkelhart van Arnhem komen in combinatie met de Looierstraat. De klant moest liefst met de auto tot voor de deur kunnen komen, met regelmatig een stevige opstopping tot gevolg. Zie de foto midden onder uit 1977. Nu ziet het er wel mooi parkachtig uit, met die bomen en dat gras. En de fietser is er koning. De Gele Rijder vraagt zich w

We wandelen verder via de Looierstraat naar het Gele Rijdersplein, rug aan rug met het Willemsplein. Ooit was de Willemskazerne daar dominant aanwezig. Een prachtige luchtfoto van de omgeving van de Eusebiuskerk uit 1930 laat hem duidelijk zien. Arnhem was een mooie, compacte stad. De huizen staan dicht opeen. Merk op, dat tussen de Waag en de Eusebiuskerk nog een rij huizen stond aan de Turfstraat.

En weer een slag naar rechts. Daar kijken we in de Beekstraat. Met rechts dat prachtige pand, dat de hoek om gaat. En een hele verbetering t.o.v. wat er stond!

Een kwartslag naar rechts de merkwaardige vernauwing van de roggestraat. Let op de prachtige gaslantaarn en de 20e eeuwse elektrische lantaarns! Jammer, dat verdwenen Musiskwartier.......

In de serie "De Veranderende Stad" nu het Land van de Markt. Hier de hoek Land v.d. Markt-Bovenbeekstraat. En daaronder de hoek...